Dr.Godfried-Willem RAES

Kursus Experimentele Kompositie: Inleiding [1982-2014]

Hogeschool Gent - School of Arts

<Terug naar inhoudstafel kursus> <Naar examens...>

0000: ARCHIVAL

Inleiding bij de Inleiding tot de Kompositie

Enkele orienterende aantekeningen met betrekking tot de doelstellingen, de lesinhoud, de metodiek en de wijze van evalueren en examineren van dit vak binnen de school of arts,, vakgroep muziekkreatie.

  1: Hoofdbetrachting van dit vak zal zijn het stimuleren bij de studenten van kritisch en kreatief denken en doen. Het zoeken zal hierbij dan ook centraal komen te staan en originaliteit zal een van de belangrijkste evaluatiekriteria voor het werk van de studenten zijn. Het leren van allerhande technieken eigen aan de nieuwe muziekproduktie wordt gezien als instrumenteel binnen deze kontekst. Zij zijn dus geen absoluut leerdoel op zich. Een goede en grondige kennis van een aantal technieken die eigen zijn aan de muziekproduktie van de laatste dertig jaar is niettemin toch onontbeerlijk voor wie aan deze muziekproduktie deelachtig wil zijn. Overigens is zonder dergelijke kennis ook volstrekt geen originaliteit mogelijk.

  2: 'Experimentele muziek' is net zomin als 'avant-garde muziek' of 'Hedendaagse Muziek' op te vatten als een muzikale stijl zoals 'barok', 'romantiek', 'blues' , 'jazz', 'rock', ‘techno’, ‘house’, ’pomo’... dat bijvoorbeeld wél zijn. Het vak 'experimentele muziek' is veeleer gericht op het scheppen en onderzoeken van diverse eigentijdse stijlmogelijkheden en het daaraan ten grondslag liggende wereldbeeld. Het is zeker niet gericht op kodifikatie van stijl en/of estetiek en nog minder op de ambachtelijke verwerving daarvan. Wie zich dus een welbepaalde bestaande stijl wil eigen maken, kan dan ook beter andere kursussen volgen. Hij is in deze discipline in mijn kursus niet echt op zijn plaats.

  3: In dit vak zal muziek niet losstaand worden geschapen, besproken, geevalueerd, maar steeds in haar sociaal-funktionele kontekst: het koncert als sociaal-ritueel gebeuren, het klankschap als biotoop, de opname en haar funktie in de massamedia, de partituur als voorschriftenstelsel voor het relationeel funktioneren van musici, de dirigent als verlicht despoot, de opera als 19e eeuwse fabriek, de koorzang als kollektieve gebedsvorm, estetika als vlucht versus estetika als konfliktuele konfrontatie... (dit alles uiteraard alleen bij wijze van voorbeeld).

Aan de orde komen dan ook allerlei alternatieve presentatie- en verspreidingsvormen die voor nieuwe muziek kunnen worden bedacht en uitgewerkt: happenings, 'event-making', stoeten, komputernetwerken, het internet, multi- media, klankskulpturen, audio-arts, klankinstallatieprojekten, elektronische muziek, komputermuziek, muziekteater en alternatieve opera, klankschappen, satelietprojekten, rituelen en ceremonies, kreatief musiceren met en voor 'amateurs', grafische partituren en visuele muziek, live-elektronika (analoog en digitaal)., technologische intermedia projekten...

4: De grondige studie van de muzikale expressiemiddelen en hun intrinsieke estetika behoort tot dit vak, niet in de laatste plaats omdat uitgerekend het sleutelen aan die middelen zelf een van de fundamenteelste eigenschappen is van zowat elk vernieuwend denken en doen op het vlak van de menselijke expressie. De muzikale expressiemiddelen kunnen daarbij grosso modo worden onderverdeeld in twee kategorieen:

1. muziekinstrumenten: fysische tuigen die moeten kunnen dienstdoen als expressief verlengstuk van ons lichaam

De studie van deze tuigen noemt men de organologie of instrumentenkunde. De studie van hun gebruik in een kompositorische kontekst, noemt men de instrumentatie(leer) of de orkestratie. De wetenschappelijke studie van hun werking en geluidsproduktie vormt het onderwerp van het vak akoestiek.

2. abstrakte en formele strukturen waarbinnen wij vorm kunnen geven aan onze expressie.

Dit is het domein van het strikt kompositorische denken, maar dan ontdaan van al datgene wat het in traditionele zin van zijn intrinsieke betekenis aliëneerde (de akademische kodifikatie van harmonie('leer'), kontrapunt, fuga, muzikale agogiek...). Dit kompositorische denken mag overigens niet worden gezien als zich beperkend tot het domein van de genoteerde muziek. Het speelt evenzeer een belangrijke rol in muzikale improvisatie en zelfs in de interpretatie. Alleen daar waar muzikale uitingen symptomatisch worden, spelen zij minder een rol, maar precies dan verlaten we ook meteen het terrein van het strikt muzikale.

De kompositieleer zoals zij wordt opgevat doorheen deze kursus omvat dan ook o.m. de deeldisciplines

Hoewel het niet te vermijden is dat in deze materie estetische oordelen, vooroordelen en waarderingen meespelen, wordt gepoogd voor zoveel mogelijk beweringen een wetenschappelijke fundering te zoeken, hetzij in de fyzika, de biologie of de neurologie, hetzij in de veel minder exacte wetenschappen zoals de (muziek)psychologie, de sociologie of de moraalfilosofie. Merk op dat zowel vormleer als algoritmiek eigenlijk de omkering zijn van de muziekanalyze. Zij betreffen de 'analyze' die de komponist hanteert alvorens hij een werk realizeert. Het is 'a priori' terwijl analyze 'a posteriori' is. (cfr, Susanne Langer "Philosophy in a New Key" )

5: Ook instruktie in komputerprogrammering, elektronische hardware en interfacing, programmering van eigentijdse elektronische muziekinstrumenten, analoge en digitale opname- en montagetechniek, (elektro)akoestiek enzomeer behoren tot de vaste inhoud van het vak. Hiermee wordt gepoogd iets te verhelpen aan de afzichtelijke kloof die is gegroeid -en helaas in onze konservatoria nog steeds blijft groeien- tussen de muzikus en zijn vorming, en de staat van de technologische ontwikkelingen in de wereld waarbinnen hij aan de vooravond van de 21e eeuw, wordt geacht te funktioneren. Een minimale wiskundige en technische voorkennis is daarvoor evenwel wenselijk, terwijl het kunnen beschikken over een eigen komputersysteem als een absolute vereiste mag gelden. In de klas worden een of meer systemen ter beschikking gesteld van de studenten voor de nodige oefeningen en demonstraties, maar wie hieraan ernstig iets wil hebben zal toch over een eigen komputersysteem dienen te beschikken. Dit is trouwens niet alleen nuttig met het oog op deze kursus. Immers wie nu tot de leeftijdskategorie beneden de 50j behoort en nog uitsluitend met de hand schrijft, rekent en organiseert moet stilaan tot de klasse der analfabeten gerekend worden. Wie vandaag het hoger onderwijs binnenstapt zonder enige praktische kennis en vertrouwdheid met komputers, hoort daar mijns inzien ook helemaal niet meer thuis.

Vroeger werden door mij elk jaar een aantal lessen gewijd aan het gebruik van de komputer voor muzieknotatie, transpositie, het maken van instrumentale en vokale partijen en het samenstellen van orkestpartituren. Deze kursus wil echter geen lessenreeks zijn in komputergebruik en vervangt in geen geval de absolute noodzaak zelf alle hard- en software handleidingen bij de komputer grondig te bestuderen. (Besturingssysteem, User Interface, installatie, ...) Nu de vertrouwdheid en de omgang met komputers tot de leerdoelen van het lager- en middelbaar onderwijs behoren, menen wij op deze kennis te mogen en te moeten verderbouwen. Instruktie in het gebruik van sequencers en notatieprogrammas maakt niet langer deel uit vasn mijn kursus. De studenten worden geacht dit op eigen kracht te doen, wat vandaag erg eenvoudig is geworden vanwege het bijna infantiele van de grafische interfaces waarover nu deze programmas beschikken.

6: Wie handig meent te zijn kan ook op mij beroep doen voor hulp en advies inzake akoestische en elektroakoestische instrumentenbouw. De bouw en kennis van experimentele muziekinstrumenten zal eveneens behoren tot de vaste inhoud van dit vak. Ook de daarbij nodige materiaalkennis (warenkunde) en rekentechniek (akoestiek) komen daarbij ter sprake. Wie dieper op de kennis van de akoestiek wil ingaan, geef ik de raad mijn kursus akoestiek te volgen als keuzevak. Het is een van de al te weinige echt empirisch-wetenschappelijke vakken in het konservatorium curriculum. 

7: Van de studenten die het vak experimentele muziek in extenso (hoofdvak kompositie in de meestergraad (master), of als keuzevakkenpakket, na afwerking van 3 jaar inleiding in de kompositie (bachelor) en mits toelating daartoe van de direktie) zouden willen volgen, zal bovendien een erg intensieve kulturele participatie, aktief- scheppend zowel als passief-evaluerend, in het hedendaagse muziekleven worden gevraagd. Het bijwonen van minimaal twee aan uitsluitend nieuwe muziek gewijde koncerten of koncertprodukties per maand behoort tot de opleiding in deze materie. Uiteraard worden de plaatsgrijpende koncerten en muzikale gebeurtenissen in de les uitvoerig besproken en kritisch benaderd. Waar mogelijk zullen studenten ook bij dergelijke produkties en projekten aktief worden betrokken.

8: Metodiek: Er zal worden gestreefd naar tema- en projekt-gerichte lessen in kleine ad hoc werkgroepjes. Omdat feedback bij kreatief werk zeer noodzakelijk is, zal er ook worden naar gestreefd zoveel mogelijk van de eigen produktie in een daartoe geeigende vorm naar een publiek toe te brengen. De studenten worden beoordeeld naar aanleiding van deze publieke voorstellingen door minstens twee leden van de vakgroep kompositie. 

9: Avant-Garde Kamermuziek & Improvisatie:

a. kamermuziek - (avant-garde)

In deze -afzonderlijk en uitsluitend op verzoek georganiseerde- lessen, wordt alleen de allerrecentste muziek, geschreven in een uitgesproken eigentijds idioom, ingestudeerd. Alle instrumenten kunnen daaraan deelnemen. Het is een unieke kans om kennis te maken met datgene wat leeft in de 'cutting edge' van het internationale eigentijdse komponeren. De diverse notatie-systemen zoals die in de hedendaagse muziek worden gebruikt, komen evenals de bijzondere speeltechnieken waarom zo vaak wordt gevraagd in deze muziek uitvoerig en praktisch aan de orde. Bij deze speeltechnieken horen o.m. de preparatie van piano's, circulaire ademhaling voor blazers, multiphonics, slaptongue, vokaal- instrumentale heterofonie, alternatieve toonsystemen...

Indien er voldoende belangstelling is, wordt elk jaar minstens een publieke produktie worden uitgewerkt. Deze produktie geldt voor de deelnemers als permanente evaluatie.

De lessen Avant-Garde Kamermuziek zijn een mogelijke optie binnen het verplichte opleidingsonderdeel 'Kamermuziek'. Echter, van de studenten die het vak 'experimentele muziek' volgen -als optie binnen de kompositie dan wel als optievak binnen enige andere studierichting- wordt de deelname aan deze vorm van kamermuziekbeoefening (door mij) verplicht gesteld.

b. Zowat alle licentiestudenten (sedert 2004-2005 ook de nieuwe bachelor studenten) hebben 'Improvisatie' in hun verplicht curriculum. Dit vak kan ook bij mij worden gevolgd. Ik leg daarbij de nadruk op improvisatietechnieken, waarbij dan wel de nadruk komt te liggen op 'vrije' en dus niet-stijlgebonden improvisatie. Zowel traditionele als 'alternatieve' instrumenten kunnen daarbij worden gebruikt. Er wordt dus in principe niet tematisch gewerkt. Uitgegaan wordt van de retorisch gesteunde spontane associatie. Het muziektechnisch apparaat dat bij improvisatie kan worden gebruikt ter verfijning daarvan, vormt de inhoud van de kursus. In het bijzonder voor studenten die bij mij kompositievakken volgen en die een specifieke belangstelling hebben voor instrumentale kompositie, beveel ik deze kursus aan. Het is echter absoluut niet verplicht.

10: Waar mogelijk zal worden getracht aan studenten kansen en mogelijkheden te bieden zich op lokale en internationale koncertpodia met hun eigen werk te profileren. Initiatieven daartoe dienen echter in eerste plaats van de studenten zelf uit te gaan. Omdat konservatoria wat dit betreft nauwelijks mogelijkheden hebben, lopen dergelijke initiatieven vaak in samenwerking met Stichting Logos, een instelling die over een voor eigentijdse muziek geoptimaliseerde infrastruktuur (om. de tetraederzaal, een opnamestudio en een werkplaats voor experimentele instrumentenbouw) beschikt.  

11: Van alle meer technische en teoretische lessen staat de studenten een syllabus ter beschikking. Deze kursus is evenwel niet een leerboek dat los van de lessen kan worden ingestudeerd. De syllabus is onderverdeeld in hoofdstukken die met onderscheiden les-temas overeenkomen. Aan een enkel lestema kunnen echter meerdere lessen worden gewijd. In de loop van het schooljaar 2007-2008 zullen volgende hoofdstukken van de syllabus "Experimentele Muziek" o.m. via het internet ter beschikking staan van de studenten:

1.- Algoritmische Kompositietechnieken (o.m. programmeren)

2.- Interaktieve systemen & live-electronics (o.m. basiskursus elektronika)

3.- Retoriek & Vormleer

4.- Akoestische en elektroakoestische instrumentenbouw - Audiotechnologie - Akoestiek

5.- Software voor muziek (Notatie & Kompositie) [wordt niet meer door mij gedoceerd]

6.- Mixed-Media en extended composition (o.m. muziekteater, performance, happening)

7.- Filosofie en Muziekkritiek (o.m. onderzoeksmetodiek en historische kritiek)

8.- Pedagogiek en kreatief musiceren (amateuristische muziekbeoefening en vormingswerk)

9.- Literatuur, aktualiteit, analyse (polemiek en kritiek)

Het is wellicht belangrijk hierbij aan te stippen dat zowel voor kandidaturen als licenties, in principe dezelfde syllabus wordt gebruikt. Uiteraard horen bepaalde onderdelen eerder thuis in de kandidaturen, en bouwen andere dan weer voort op bekend veronderstelde gegevens en informatie. Niettemin beveel ik ook de licentiestudenten aan, een ge-update versie van de gehele syllabus bij te houden, o.m. omdat er doorlopend aanpassingen in funktie van de aktualiteit in worden aangebracht. In de nabije toekomst zullen we met het oog hierop pogen de gehele syllabus via het internet aan te bieden. Vooral in de komputer- en elektronika-en aktualiteit-gerichte hoofdstukken is zoiets niet te vermijden. De gehele syllabus moet worden gezien als een soort (onvolledige) breed opgezette vraagbaak. De voor het examen te beheersen leerstof wordt voor elke groep studenten op voorhand bepaald in funktie van de wijze waarop zij hun kompositiepakket samenstelden. De te beheersen stof wordt in de klas ad valvas en per groep studenten uitgehangen. Een exemplaar van de gehele syllabus is ten allen tijde in de klas beschikbaar. Deze syllabus mag vrij worden gekopieerd voor eigen gebruik. Kopies ervan mogen in geen geval overgemaakt worden aan studenten in andere richtingen en zeker niet in andere instellingen... De elektronische versie heeft steeds voorrang op de papieren versie, die immers steeds op de aktualiteit ten achter is.

De afzonderlijke hoofdstukken van de syllabus, en de overeenkomstige komputerfiles zijn genummerd van 0000-9999.

Typische bachelor onderdelen (dus geldig voor het vak 'Inleiding in de Kompositie') zijn:

Typische onderdelen voor de meestergraden ('kompositie') zijn:

12: Bepaalde onderdelen van de syllabus zijn in het engels geschreven. Dit niet alleen omwille van de wenselijkheid en noodzakelijkheid voor de studenten in deze richting, zich in deze taal vlot te kunnen uitdrukken, maar vooral ook omwille van de kwazi onmogelijkheid om bepaalde onderwerpen in het Nederlands te behandelen. (bepaalde elektronische ontwerpen, programmering in C++ of in assembler bvb.). Uiteraard zal ik zaken die niet goed worden begrepen, voor de studenten vertalen. 

13: Studenten die mij buiten de lesuren wensen te bereiken, kunnen tijdens kantooruren (9u00 tot 17u00) steeds terecht bij Stichting Logos, Kongostraat 35, 9000 Gent. In uiterste nood telefonisch: 092 23.80.89. Op dit adres kunnen zij ook het informatiecentrum voor de nieuwste muziek konsulteren, CD kopijen laten aanmaken tegen kostprijs, nieuwe-muziek opnames maken, partituren konsulteren enzomeer. Voor bepaalde sterk technische lessen waarvoor een elektronisch laboratorium noodzakelijk kan zijn, zal ook daar worden lesgegeven. Stichting Logos is minder dan vijf minuten te voet van het Konservatoriumgebouw in de Hoogpoort verwijderd. Mijn e-mail adres -het meest aanbevolen kommunikatiemiddel buiten de kursustijden zelf- is: GodfriedWillem.Raes @logosfoundation.org

  14:Examens

a. Eindexamen leidend tot de graad van 'Meester in de Kompositie'

Dit examen wordt afgelegd op het einde van de 2e meestergraad. Het eindexamen kompositie zal bestaan uit verschillende onderdelen, overeenkomstig de wijze waarop de student zijn studiepakket samenstelde. Voorts dienen de studenten voor het eindexamen een volledig koncert met eigen werk voor te bereiden en te realiseren. Dit koncert zal doorgaan als een publieke voorstelling. Deze eindproef wordt door een speciaal samengestelde en gespecialiseerde jury geevalueerd op grond van de voorgestelde eindproduktie evenals van het voor te leggen portfolio dat het geheel van alle in de loop der studies geschreven of gerealiseerde werken dient te omvatten. Het examen bestaat naast het voorziene koncert dus eveneens uit de besprekingen van het werk van de kandidaat in de vorm van een groepsgesprek. Daarbij zijn alle leerkrachten betrokken die de student voor bepaalde onderdelen van zijn kompositiepakket hebben begeleid, evenals de externe juryleden.

Op het diploma zullen de diverse (minstens vier) gevolgde vakonderdelen expliciet worden vermeld.

b. Eindexamen leidend tot de graad van 'Kandidaat in de Muziekschriftuur, optie kompositie' voor het vak 'Inleiding in de kompositie': examen met interne jury. Voor de door mij gegeven vakken en vakonderdelen wordt naast een mondeling en schriftelijk klasexamen -waarvoor de in de loop van het jaar aangeduide leerstof dient te worden gekend evenals alle gebeurlijk opgegeven externe literatuur (boeken)- , ook een of meer openbare examens georganiseerd gewijd aan de werken van de kandidaten. Deze audities worden beoordeeld door minstens twee leden van de vakgroep kompositie en de student dient ervoor te zorgen dat een goede geluidsopname van zijn werk wordt gemaakt. Op de dag van het eindexamen zal de student zich in het bezit van zijn werken en opnames aanbieden voor de jury.

c. Overgangsexamens: hiervoor worden minstens de gerealiseerde werken voor een intern samengestelde jury waarvan minstens twee leden van de vakgroep kompositie deel uitmaken, door de kandidaat verdedigd. Bovendien zal de studenten ook een examen (mondeling en schriftelijk) worden opgelegd ter gelegenheid waarvan zij zullen kunnen bewijzen de behandelde stof te hebben verwerkt.

d. Alle hier opgenomen bepalingen gelden slechts inzover zij niet worden gewijzigd door het algemene examenreglement of door een andere regelgeving uitgaande van het Hogeschoolbestuur, de departementsraad of, van de vakgroep scheppende muziek zelf.

15. Kwotering: de kwotering van de student voor de vakken 'inleiding in de kompositie' en 'kompositie' zal bestaan uit een enkel uniek cijfer. Dit cijfer zal worden bepaald ter gelegenheid van het eindexamen op grond van het geheel der prestaties van de student, waarbij rekening wordt gehouden met alle vakonderdelen die hij in de loop van het jaar volgde evenals met de publieke voorstellingen waaraan hij in de loop van het jaar deelnam. De globale inzet en prestatie van de student bekeken over het gehele akademiejaar zal voor 30% in rekening worden gebracht in het eindcijfer.

Na beoordeling van de student zal een proces-verbaal worden opgemaakt waarin het eindcijfer wordt vastgelegd en aan het sekretariaat en de examencommissie overgemaakt. Het eindcijfer wordt de studenten slechts na afloop van de deliberaties bekend gemaakt.

Dr.Godfried-Willem RAES

Filedate: 910920/970928/971021/2014-09-29 [ARCHIVAL]

Terug naar inhoudstafel kursus: <Index Kursus> Naar homepage dr.Godfried-Willem RAES Over deze kursus... Studiekontrakt
Naar : Vrij komponeren? Algoritmisch komponeren... de onvrijheid van de vrijheid Wat heb je nodig voor deze kursus?