Dynamo - a composition by Godfried-Willem Raes

Van alle vandaag ter beschikking staande muziekinstrumenten is de elektrische gitaar mij zowat het minst sympatiek. De reden daarvoor is niet alleen maar te zoeken in het simpele feit dat dit instrument als het ware tot het ikoon bij uitstek is geworden van de door mij zozeer verfoeide en verguisde kommerciele (rock) muziek. Er zijn andere, intern organologische en muziekpolitieke redenen -of is dit de justifikatie a posteriori voor mijn emotionele attitude? - waarin mijn afkeer een onzekere rechtvaardiging meent te vinden.

Vooreerst is daar het feit dat een elektrische gitaar de trilling van de snaren een-dimensionaliseert, doordat de pick-ups in feite slechts een van de minstens drie voorhanden vrijheidsgraden van de trillende snaar in een elektrisch signaal omzetten. Dit is er de oorzaak van dat de elektrische gitaar niet zomaar kan doorgaan als een versterkte gitaar! Het geluid is principieel anders, principieel armer, dan dat van zijn akoestische tegenhanger. Het geluid van de elektrische gitaar is dan ook een objektieve karikatuur van dat van de akoestische gitaar. Het ligt dan ook voor de hand dat de bespelers van dit onding sedert de oertijden van zijn bestaan, pogingen hebben ondernomen om het signaal kunstmatig te 'verrijken': distortion, wha-wha pedalen, en talloze andere elektronische effekten werden ter hulp geroepen. Het mag echter niet baten. Het signaal blijft even eendimensioneel. Allicht is het uitgerekend deze eendimensionaliteit die er de dieperliggende oorzaak van is dat dit instrument in de simplistische kontekst van de kommerciele muziek zo'n groot aanzien wist te verwerven.

Voorts is er -je kan er moeilijk aan voorbij gaan- het fallisch karakter van het instrument. Nu zijn we zeker niet puriteins en nemen we op zich geen aanstoot aan de teatrale mimesis van masturbatie en impotent exhibitionisme die door de elektrische gitarist in een rockgroep wordt opgevoerd, maar wel aan de koppeling daarvan aan domme agressie en opgeblazen macho gedrag waardoor aan een kultuurmodel uitdrukking wordt gegeven dat een gelijkwaardige onwikkeling van de seksen in de weg staat. Rolbevestigend, klicheematig. Kortom: antifeministisch.

Tenslotte is er het feit dat bij dit instrument de geluidsproduktie volkomen ongerelateerd is aan de fysische inspanning van de bespeler. Luider speler gaat eenvoudig door de volumeknop wat hoger te draaien. Aangehouden klanken komen als vanzelf door zuiver elektrische feedback tot stand. De kracht die door de elektrische gitaar wordt uitgedrukt is die van de elektriciteitscentrale, niet die van de bespeler. Zij is volkomen ongerelateerd aan de menselijke expressieve mogelijkheden en aan diens motorisch vermogen. Zij geeft bij uitstek uitdrukking aan het anoniem elektrisch vermogen van het industrieel komplex waaraan zowel luisteraar als bespeler zich te onderwerpen hebben. De arbeid voortgebracht door de elektriciteitscentrale vormt de wezenlijkste expressieve boodschap van de elektrische gitaar en haar gehele muzikale kontekst.

Uitgerekend dit laatste aspekt vormde het vertrekpunt voor mijn solistisch stuk voor elektrische gitaar. Ik wilde de gehele sonore output van de solist afhankelijk maken van diens menselijke arbeid. Anders gesteld: de elektrische gitaar iets van de meest wezenlijke eigenschappen verlenen die zo kenmerkend zijn voor zowat alle muzikale speeltuigen, elektronische instrumenten en synthesizers uitgezonderd. Of nog, een wellicht ijdele poging ondernemen om dit instrument alsnog in de lijven bij de potentieel als muziekinstrument in overweging te nemen speeltuigen. Daartoe was het in de allereerste plaats noodzakelijk de gitarist zelf de gehele elektrische stroom te laten voortbrengen nodig voor de voeding van zijn versterker. Zo bouwde ik een hometrainer om tot elektriciteitscentrale: het vliegwiel van de hometrainer drijft een generator aan, waarbij het geleverd vermogen een funktie is van de door de mens geleverde arbeid. Die bleek overigens heel wat groter te zijn dan ik me aanvankelijk had voorgesteld: een elektrisch vermogen van zo'n 600 Watt kan -uiteraard niet zonder ernstige inspanning- net wel worden gehaald. Zoveel vermogen was overigens voor de realisatie van deze kompositie gelukkig ook niet nodig. Geen mens zou het einde van het stuk hebben kunnen halen... In ons ontwerp levert de gitarist hooguit zo'n 200 Watt, waarvan zowat de helft voor de klankversterking ter beschikking staat. (Een versterker met een efficientie van zo'n 50% is technisch gesproken een puik resultaat).

Voor de gitaarversterkerinstallatie konden we dan ook geen gebruik maken van enige bestaande schakeling. Immers de versterkingsfaktor diende een funktie te zijn van de binnen ruime grenzen varierende voedingsspanning. Vervorming vormde daarbij niet alleen geen bezwaar, maar was zelfs gewenst. We ontwierpen dan maar een eigen gitaarversterker, specifiek voor deze kompositie.

Het schema voor de voorversterker kwam eruit te zien zoals in het schema hiernaast aangegeven.

De stroomvoorziening, gebruik makend van de reeds vermelde gelijkstroomgenerator, werd opgebouwd volgens volgend schema.

Merk op dat nergens een aarding is voorzien. Alle spanningen zijn zwevend en de gehele schakeling is symmetrisch opgebouwd. De gitaar werkt dan ook volkomen bromvrij.

De gelijkrichterbruggen zijn absoluut noodzakelijk omdat de generator bij omkeren van de draairichting de spanning ompoolt, wat uiteraard desastreuse gevolgen zou hebben voor onze elektronische schakelingen. Merk op dat nergens afvlakelkoos worden gebruikt! De kleine kondensatoren strekken er uitsluitend toe het omschakelen van de kollektor in de generator en de stoorsignalen die daarvan het gevolg zijn, iets weg te filteren.

[Technische gegevens voor de generator / gelijkstroommotor: Fabrikaat: Thomson, Nevers, France. Type: A45-02-N04. Specifikaties: @20V dc: I=6A, P=80W, 450rpm. @210Vdc: I=3.5A, P=700W, 7000rmp (limit to 15% Duty Cycle).]

De zenerdiodes (we gebruikten een aantal exemplaren met een behoorlijk groot vermogen, bovendien voorzien van een stevige koelvin -ze worden gloeiend heet bij goed doortrappen op de fiets...- begrenzen de spanning voor de eindversterker, zodat die zeker gaat clippen bij oversturing). De 24V lamp kan als koplamp op de fiets worden gemonteerd. Bij hard trappen gloeit de lamp. De lamp funktioneert hier als een spanningsafhankelijke weerstand.

De audio-eindversterker, waarvan het schema hiernaast is weergegeven, maakt gebruik van 2 150Watt power op-amps (National Electronics) en wordt ook weer volkomen symmetrisch opgebouwd. Hij krijgt zijn ingangssignaal van de sekondaire van de uitgangstransformator van de voorversterkerschakeling. Ook hier is geen aarding gemaakt.

Het stuk begint met het bestijgen van de hometrainer door de gitarist. Op de plaats van het stuur is een bovendeel van een kleine muzieklessenaar gemonteerd. De partituur bestaat uit een aantal sekties, a tot e. De sekties worden na elkaar uitgevoerd, alleen afgescheiden door een beperkte teatrale aktie. (Drinken uit een fietsdrinkbus, zweet afvegen, armen losgooien, pedalen tijdelijk lossen en voeten losschudden....) Deze akties moeten zonder enige overdrijving op een natuurlijke manier worden uitgevoerd.

Naarmate het stuk vordert en ook technisch moeilijker wordt, krijgt de speler het lastiger om tevens voor zijn stroomvoorziening in te staan. De vervorming die ontstaat wanneer de speler niet bij machte blijkt het toerental van de dynamo op peil te houden, maakt intrinsiek deel uit van deze kompositie. Voor een van de sekties van dit stuk dient de gitarist een e-bow (cfr. foto hiernaast) te gebruiken.

<Dynamo> werd als kompositie gekoncipieerd in 1977. Het stuk kende een sluimerend bestaan tot 1985, toen we het verder uitwerkten met het oog op een geplande uitvoering door Jan Emmery. Kort nadien kwam Jan Emmery in een autoongeval om het leven, zodat het stuk -nog steeds onafgewerkt- weer in mijn lade belandde. Pas toen 'November Music' in 1998 met het tema 'politieke muziek' kwam aandragen en het stuk als to the point voorkwam, werkte ik het in opdracht van dit festival uiteindelijk toch uit en af.

1.- de partituur voor <Dynamo> is integraal als fac simile opgenomen verder op deze webpagina. Ze bestaat uit 5 sekties, geletterd a tot e.

2.- De uitvoerder kan bij Stichting Logos de noodzakelijke omgebouwde hometrainer met bijhorende elektronika huren. Stichting Logos heeft twee exemplaren beschikbaar. De huurprijs bedraagt 50 Euro per week. Uiteraard kan hij ook de gevraagde hometrainer zelf bouwen. Dit moet echter wel met professionele degelijkheid, volgens de aanwijzingen in schemas opgenomen in deze partituur, gebeuren. Het is mogelijk noch toegelaten een kommercieel verkrijgbare gitaarversterker voor dit stuk te gebruiken. Vanzelfsprekend is het eveneens volstrekt tegen de geest van dit stuk, externe elektrische versterking te gebruiken, zelfs al zou het stuk in een heel grote zaal worden gespeeld.

3.- De tijdsduur van het stuk kan en mag varieren tussen 10 en 15 minuten, zonder deze laatste duur te overschrijden.

NOTA: Goed ontworpen batterij gevoede versterkers voor instrumenten zijn voorzien van een schakelende voeding die ervoor zorgt dat de output zo min mogelijk afhankelijk is van de fluktuerende batterijspanning, waardoor deze in deze toepassing inherent onbruikbaar zijn. De goedkopere uitvoeringen hebben zo'n schakelende voeding weliswaar niet, maar hebben zonder uitzondering een veel te laag uitgangsvermogen om voor dit stuk bruikbaar te zijn. Klassieke versterkers die naar voedingsspanningsbereik in aanmerking zouden kunnen komen zijn ook niet gebruiken, omdat hun voedingen voorzien zijn van grote en zware bufferelkoos, wat ook weer de afhankelijkheid van de voedingsspanning teniet doet.

Foto's van de voor dit stuk tot generator omgebouwde hometrainer zijn helemaal aan het eind van deze web pagina opgenomen.

P.S.: Voor uitvoeringen van dit stuk moeten noch mogen auteursrechten worden betaald. Elke poging tot inning van auteursrechten naar aanleiding van publieke uitvoeringen van dit stuk kan gerechterlijk als poging tot afpersing worden vervolgd.

This piece consists of different sections (lettered a to e in the score), each representing a theatrical gesture as well as a musical idea. Although the sections were conceived in this alphabetical order, they may very well be rearranged in function of a particular performance. If additional musical material is required, I suggest the performer to use one of my studies in Fuzzy Harmony (nr. 4, for instance).

The duration of a performance of this piece may vary between 10 and 15 minutes, without exceeding the latter value.

<Dynamo> was premiered at the occasion of the 1998 November Music Festival on saturday 21th of november, by Leonaar De Graeve. The dutch premiere took place on sunday 22th, in Den Bosch. The German premiere took place on Friday 27th, at the Hochshule fuer Musik in Essen. The american guitarist Seth Josel played the piece on april 13th 1999, in Ghent at the Logos Foundation. Flemish guitarist Tom Pauwels, a member of the Champ 'd'action Ensemble, performed the piece on sunday 13th at 11h00 at the Antwerp MuHKA museum, and later in Munster, Mechelen... He recorded the piece for CD published on the Logos Public Domain label, under number PD005. In 2021, the piece was performed by Nico Couck in a concert at the Logos Tetrahedron.