<SO>
een sousafoon robot

In het Logos <M&M> robot orkest hadden we behoefte aan wat meer variatie in de heel lage basinstrumenten, niet in het minst voor de verklanking van de opening van mijn apero <Technofaustus>. Alleen de <Player piano> en <Bourdonola> beschikken over een in de laagte redelijke bas. Nu is het maken van lage instrumenten op zich eigenlijk technisch eenvoudiger dan hoge vanwege de geringere eisen gesteld aan de precizie bij de bouw, maar, de afmetingen ervan swingen werkelijk de pan uit. Om midi noot 24 voort te brengen met luchtkolommen bvb., heb je gauw een bouwhoogte nodig van ca. 6 meter... Tongwerken anderzijds klinken wanneer ze klein worden gemaakt, gauw erg nasaal en uiterst boventoonrijk, waardoor ze niet goed als dragende bassen aan te wenden zijn. De bezoekers van de <M&M> koncerten zullen dit ook wel al hebben opgemerkt bij het horen van de klanken van <Vox Humanola>. Vandaar het idee om werk te maken van een geautomatiseerde bastuba. Een tuba, het instrument bij uitstek voor de verzorging van sterke dragende bassen, hadden we wel niet in onze instrumentenverzameling, maar een Sousafoon, ooit eens op de rommelmarkt gekocht voor een prikje, hing nog ergens in onze traphal sierraad te wezen. Nadere inspektie leerde ons dat het om een Sib instrument ging voorzien van 3 ventielen. Automatisering van die ventielen bleek een erg eenvoudige klus, maar het vinden van een adekwaat klankvormingsmechanisme had heel wat meer voeten in de aarde. Na heel wat research met namaaklippen in rubber, silikonen en neopreen, kleppen in koper, mica en teflon, kwamen we terecht bij een reeds in de 19e eeuw bekend mechanisme voor toonopwekking: dat van het diaphane register in sommige britse orgels. Het toongat, in ons geval het mondstuk van de sousafoon, wordt daarbij door een zachte en juist sluitende klep heel erg snel geopend en gesloten. Dat klinkt zo'n beetje zoals je met de palm van je hand op het mondstuk slaat: een zachte slaptongue op het instrument. Nu was het zaak deze klep tegen de juiste snelheid, overeenkomstig de resonantiefrekwentie van het instrument, te laten trillen. Elektromagneten bleken hopeloos te traag: we haalden nooit snelheden groter dan ca. 40Hz. Dan maar de zaak omgekeerd aangepakt: vaste magneet en beweeglijke spoel. Zo hadden we ei zo na opnieuw de luidspreker uitgevonden natuurlijk... Hier echter, wordt niet een membraan in beweging gebracht door de spoel, maar uitsluitend de afsluitklep voor het mondstuk. Dit bleek prima te werken en liet ons de mogelijkheid ook lucht opgewekt door een radiale kompressor aan de achterzijde toe te voeren. De sousafoon wordt op die wijze ook echt aangeblazen. De pedaalnoten (midi 15 tot 22) bleken met ons op deze wijze opgebouwd artificieel hoofd uitstekend speelbaar: voor menselijke spelers zijn die tonen zo goed als onhaalbaar). Alleen om snel van lage naar hoge noten te kunnen overgaan, konden we geen snel genoeg reagerend drukventiel verzinnen. De tessituur zal dus beperkt blijven tot de diepere regionen van de muziek (tot midi noot 47).

Als extraatje hebben we onderaan deze robot een houten leest gemonteerd, die bekrachtigd door een elektromagneet, de maat kan tikken op de grond.

We hopen deze nieuwe robot naar aanleiding van het augustus koncert van het Logos <M&M> ensemble te kunnen demonstreren.

Godfried-Willem Raes