Dr.Godfried-Willem RAES
Kursus Experimentele Muziek: Boekdeel 4: Organologie en Experimentele Instrumentenbouw
Hogeschool Gent : Departement Muziek & Drama
De ONDES MARTENOT werd door hun uitvinder Maurice MARTENOT in 1928 aan het publiek voorgesteld. Het instrument wordt nu samen met de Thereminvox (ca.1920) van de Rus Lev Termen en het Trautonium (1930) van de Duitser Trautwein, beschouwd als de voorloper van de huidige synthesizers en andere elektronische instrumenten.
Het instrument heeft een klavier en werkt monofoon. Naast het klavier is er ook een metalen strook (een band) met een elektrisch geleidende ring, waarin de uitvoerder de vinger kan steken en aldus de toonhoogte van de klaviertoetsen kan veranderen (dit maakt ook glissando en vibrato mogelijk, evenals mikrotonale onderverdelingen (tot 1/50 van het oktaaf)). Het instrument heeft een bereik van 7 oktaven, een instelbare geluidssterkte van onhoorbaar tot fff) en beschikt nog over een reeks "registers" die de klankkleur kunnen beinvloeden. Sinds 1928 werden er zowat 1200 werken voor geschreven. Vooral Franse komponisten gingen voor het instrument komponeren (o.m. Messiaen, Milhaud, Poulenc, Jolivet, Honnegger, enz...).
De beroemdste bespeler van de Ondes is (was?) beslist Jeanne Loriod, die het gros der komposities voor het instrument uit de periode 1935-1970 in premiere bracht.
Vandaag (1992) zijn er nog zo'n 20 "ondisten" over de wereld gespreid aktief. Thomas BLOCH is er een van. Hij studeerde o.m. bij Jeanne Loriod, een van de eerste en beroemdste ondisten. (Ook de in 1993 overleden Karel GOEYVAERTS leerde de Ondes bespelen tijdens zijn studies bij Olivier Messiaen in Parijs). Naast deze voorloper van de elektronische instrumenten speelt hij ook nog glasharmonica en een "Cristal" van Bernard Baschet.
Niet bang voor 'extreme' ondernemingen, heeft hij als pianist o.m. de Vexations van Erik Satie op zijn repertoire. Hij voert het stuk (met een duur tussen 15 en 24 u) alleen uit. Hij deed dat o.m. in 1988 tijdens het Holland Festival in samenwerking met John Cage.
Het koncert dat hij in Gent bracht in 1992 bestond uitsluitend uit erg recente werken voor Ondes Martenot. Het merendeel van de komposities voor ondes martenot mag zonder al te veel voorbehoud gerekend worden tot de ruime kategorie van de muzikale kitsch...
Technische werking:
De werking van de Ondes Martenot is in principe volkomen indentiek aan die van de Thérémin. Ook hier worden dus audio-tonen verkregen vanuit verschilfrekwenties tussen twee hoogfrekwente signalen. Hier echter wordt de verstelbare oscillator geregeld via de schakelaars van het klavier.
De zelfbouw van een 'Ondes Martenot' heeft vandaag eigenlijk helemaal geen zin meer. Het instrument kan volledig vervangen worden door zowat eender welke moderne midi-klaviersynthesizer. De werking van het bandmanuaal wordt daarbij dan vervangen door het toonhoogtewiel. Voor een volledige implementatie van de mogelijkheden van de 'Ondes Martenot' dient wel een aanslaggevoelig klavier gebruikt te worden, waarbij de aanslag de geluidssterkte kontroleert. De toonopwekking van de synthesizer dient geprogrammeerd te worden voor de opwekking van zuivere sinustonen.
De Luthéal:
Omdat de toon van het instrument toch wat mager is, bedacht Martenot een toevoeging die het instrument een bijzondere en enigszins etherische dimensie kon verlenen: de Luthéal. In feit is dit niets anders dan een zither met twaalf tonen, waarachter een luidspreker is geplaatst. Deze luidspreker krijgt het signaal uit de Ondes aangeboden, terwijl de snaarresonanties via elektromagnetische toonopnemers worden opgevangen en gemengd bij het signaal van de Ondes. De snaren van de lutheal worden chromatisch gestemd en zijn niet erg hard aangespannen, zodat ze makkelijk op harmonischen gaan trillen. In feit is het helemaal geen uitvinding maar een kopie van we we reeds kenden in de Barok als ‘aliquod snaren’ op instrumenten zoals de viola d’amore. Ook indische snaarinstrumenten (Sitar, Dilruba, ...) zijn voorzien van dergelijke aliquodsnaren.
(Zeg nooit, zoals we ooit eens hoorden uit de mond van een omroepster van radio 3 ‘sympatieke snaren’. Dit is een letterlijke vertaling van het franse ‘cordes sympatiques’...)
Iets gelijkaardigs bouwde hij eveneens uitgaande van een gong in plaats van een zither. Hierbij verkrijgen we natuurlijk een breed-spektrum resonantie waarin heel wat niet-harmonische boventonen aanwezig kunnen zijn. Maar, ook dat was geen ‘uitvinding’ aangezien deze truuk reeds vele jaren eerder, zij het zonder veel sukses werd toegepast in grammofoons.
Filedate: 970928
|
Terug naar inhoudstafel kursus: <Index Kursus> |
Naar homepage dr.Godfried-Willem RAES |